ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ  พระวินัยปิฎก  พระสุตตันตปิฎก  พระอภิธรรมปิฎก  ค้นพระไตรปิฎก  ชาดก  หนังสือธรรมะ 
 
อรรถาธิบายเล่มที่ 27 เริ่มข้อที่ 0 อรรถาธิบายเล่มที่ 27 เริ่มข้อที่ 1283 อรรถกถาอรรถาธิบาย
เล่มที่ 27 เริ่มข้อที่ 1292 อรรถาธิบายเล่มที่ 27 เริ่มข้อที่ 1301 อรรถาธิบายเล่มที่  27 เริ่มข้อที่ 2519
อรรถกถา สมุคคชาดก
ว่าด้วย เปรียบหญิงมีอาการคล้ายก้นเหว

               พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภภิกษุผู้กระสัน จึงได้ตรัสเรื่องนี้ มีคำเริ่มต้นว่า กุโต นุ อาคจฺฉถ ดังนี้.
               ความย่อว่า พระศาสดาตรัสถามภิกษุผู้กระสันนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ ได้ยินว่าเธอกระสันจริงหรือ? เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระเจ้าข้า ดังนี้
               ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ เธอปรารถนามาตุคามเพราะเหตุไร? ขึ้นชื่อว่ามาตุคามไม่ใช่สัตบุรุษ เป็นอกตัญญู แม้ยักษ์ทานพในกาลก่อน กลืนมาตุคามเข้าไว้ในท้องพาเที่ยวไป ก็ยังไม่อาจรักษามาตุคาม ทำให้เธอมีสามีคนเดียวได้ เธอจักอาจรักษาได้อย่างไร ดังนี้
               แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
               ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
               พระโพธิสัตว์สละกามเข้าไปในดินแดนป่าหิมพานต์บวชเป็นฤๅษี ได้อภิญญาและสมาบัติแล้ว ดำรงชีพอยู่ด้วยผลไม้น้อยใหญ่.
               ณ ที่ไม่ไกลบรรณศาลาของพระโพธิสัตว์นั้น มียักษ์ทานพตนหนึ่งอยู่ ยักษ์นั้นเข้าไปหาพระมหาสัตว์ ฟังธรรมอยู่เสมอๆ อนึ่ง ยักษ์นั้นมักไปอยู่ที่หนทางที่มนุษย์ทั้งหลายสัญจรไปมาในดง เห็นมนุษย์เดินทางมาก็จับกินเสีย.
               ครั้งนั้น ในแคว้นกาสี มีนางกุลธิดาคนหนึ่งมีรูปร่างสวยงามมาก อาศัยอยู่ ณ ปัจจันตคามแห่งหนึ่ง. วันหนึ่ง นางมาเพื่อจะเยี่ยมมารดาบิดา ในเวลากลับทานพนั้นเห็นพวกบริวารของนาง จึงวิ่งขับไล่ด้วยรูปร่างที่น่ากลัว พวกบริวารที่ถือข้าวของไปต่างก็พากันทิ้งสิ่งของหนีไปสิ้น ทานพเห็นมาตุคามรูปงามนั่งมาในยาน เกิดจิตปฏิพัทธ์จึงนำไปถ้ำของตนเลี้ยงดูเป็นภรรยา.
               ตั้งแต่นั้นมา ทานพได้นำเนยใส ข้าวสาร ปลา เนื้อเป็นต้น และผลไม้ที่อร่อยมาเลี้ยงดูภรรยา และประดับนางด้วยเครื่องประดับคือผ้า ให้นางนอนในสมุคมีสัณฐานเหมือนขวด แล้วกลืนสมุคนั้นเข้าไว้ในท้อง พิทักษ์รักษาภรรยาด้วยท้อง.
               วันหนึ่ง ทานพนั้นไปสระน้ำแห่งหนึ่งเพื่อจะอาบน้ำ คายสมุคออกแล้วเอานางออกจากสมุคนั้นให้อาบน้ำ ทาแป้ง แต่งกาย แล้วกล่าวว่า เธอจงตากอากาศสักครู่หนึ่ง ให้นางยืนอยู่ใกล้ๆ สมุค ตนเองก็ลงไปที่ท่าน้ำ มิได้มีความสงสัยภรรยาจึงได้ไปอาบไกลไปหน่อย.
               ขณะนั้น วิทยาธรชื่อว่าวายุบุตรเหน็บพระขรรค์เหาะมา นางนั้นเห็นวิทยาธรแล้วยกมือชูขึ้นเป็นเชิงให้รู้ว่า มานี่เถิดท่าน. วิทยาธรก็ลงมาทันที. ลำดับนั้น นางเอาวิทยาธรนั้นใส่ในสมุค คอยแลดูทางมาของทานพ พลางนั่งลงบนสมุค ครั้นเห็นทานพมาก็แสดงตนแก่ทานพนั้น เมื่อทานพยังไม่ทันถึงสมุค นางก็เปิดสมุคแล้วเข้าไปข้างในนอนทับวิทยาธร แล้วเอาผ้าห่มของตนคลุมไว้ ทานพมาไม่ได้ตรวจตราสมุคให้ดีก่อน กลืนสมุคเข้าไปด้วยเข้าใจว่าเมียเราคนเดียวไปถ้ำของตน.
               ในระหว่างทางคิดว่า เราไม่ได้เยี่ยมท่านดาบสเสียนาน วันนี้เราจักนมัสการท่านก่อน จึงไปสู่สำนักท่านดาบส ดาบสเห็นทานพนั้นมา แต่ไกลรู้ว่ามีคนสองคนอยู่ในท้อง.
               เมื่อจะเจรจา จึงได้กล่าวคาถาที่ ๑ ว่า :-
               แน่ะท่านผู้เจริญทั้งสาม ท่านพากันมาจากที่ไหนหนอ ท่านทั้งหลายมาดีแล้ว เชิญมานั่งที่อาสนะนี้เถิดท่านผู้เจริญทั้งหลาย ท่านทั้งหลายเห็นจะสุขสบายดี ไม่มีความเจ็บไข้กระมัง นานมาแล้ว ท่านทั้งหลายเพิ่งมาในที่นี้.


               ศัพท์ว่า โภ ในคาถานั้นเป็นอาลปนะ.
               บทว่า กจฺจิตฺถ เท่ากับ กจฺจิ โหถ ภวถ วิชฺชถ ความว่า ท่านทั้งหลายจำเริญดีแลหรือ? ดาบสเมื่อจะทักทายอีกจึงกล่าวว่า โภนฺโต แปลว่า ท่านผู้เจริญทั้งหลาย. สองบทว่า กุสลํ อนามยํ ความว่า ท่านทั้งหลายเห็นจะเป็นสุขสบายดีไม่มีโรคกระมัง? บทคาถาว่า จิรสฺสพฺภาคมนํ หิ โว อิธ ความว่า นานแล้วท่านทั้งหลายเพิ่งมาในที่นี้วันนี้.

               ทานพได้ฟังดังนั้น คิดว่า เรามาสำนักท่านดาบสนี้คนเดียวเท่านั้น แต่ท่านดาบสนี้กล่าวว่าสามคน ท่านดาบสกล่าวดังนี้เพราะเหตุไร ท่านดาบสนี้รู้สภาพความจริงจึงกล่าวหรือ หรือว่าเป็นบ้าจึงเพ้อไป เข้าไปหาท่านดาบสนมัสการแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง
               เมื่อจะเจรจากับท่านดาบสนั้น จึงได้กล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
               วันนี้ข้าพเจ้ามาถึงที่นี้คนเดียวเท่านั้น อนึ่ง ใครผู้ที่จะเป็นที่สองของข้าพเจ้าก็มิได้มี ข้าแต่พระฤๅษีคำที่พระผู้เป็นเจ้ากล่าวว่า แน่ะท่านผู้เจริญทั้งสาม ท่านพากันมาจากที่ไหนหนอ? ดังนี้ หมายถึงอะไร?


               บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อิธมชฺช ตัดบทเป็น อิธ อชฺช.
               บทคาถาว่า กิเมว สนฺธาย เต ภาสิตํ อิเส ความว่า ข้าแต่พระฤๅษีผู้เจริญ คำที่พระผู้เป็นเจ้ากล่าวนั้นหมายถึงอะไร? ขอท่านจงบอกให้แจ่มแจ้งแก่ข้าพระเจ้าเถิด.
               ท่านดาบสย้อนถามว่า อาวุโส ท่านต้องการฟังจริงๆ หรือ? เมื่อทานพตอบว่า จริงครับ จึงกล่าวว่า ถ้าเช่นนั้น ท่านจงฟังดังนี้แล้ว
               จึงได้กล่าวคาถาที่ ๓ ว่า :-
               ท่านคนหนึ่ง และภรรยาที่รักของท่านที่ท่านใส่ไว้ในสมุคคนหนึ่ง ภรรยาที่ท่านใส่ไว้ในท้อง รักษาไว้ทุกเมื่อนั้น ร่วมยินดีกับวิทยาธรชื่อว่าวายุบุตรภายในท้องของท่านนั้นอีกคนหนึ่ง.


               บรรดาบทเหล่านั้น สองบทว่า ตฺวญฺจ เอโก คืออันดับแรก ท่านคนหนึ่ง. บทว่า ปกฺขิตฺตนิกิณฺณมนฺตเร ความว่า ที่ท่านใส่สมุคเก็บไว้ข้างใน คือที่ท่านผู้ต้องการจะรักษาภริยานั้นทุกเมื่อ จึงใส่ไว้ในสมุคนั้น เก็บไว้ข้างในคือวางไว้ภายในท้องพร้อมทั้งสมุค.
               สองบทว่า วายุสฺส ปุตฺเตน สหา คือร่วมยินดีกับวิทยาธรผู้มีชื่ออย่างนี้.
               บทว่า ตหึ รตา คือร่วมยินดีด้วยความยินดี ด้วยอำนาจกิเลสภายในท้องของท่านนั้นนั่นแหละ.

               ท่านดาบสนั้นกล่าวว่า บัดนี้ ท่านคิดว่า เราจักทำมาตุคามให้มีสามีคนเดียว จึงพิทักษ์รักษาไว้ด้วยท้อง เที่ยวอุ้มแม้ชายชู้ของนางไปอยู่.
               ทานพได้ฟังดังนั้นก็สะดุ้งกลัวว่า ธรรมดาวิทยาธรย่อมมีมายามาก ถ้าวิทยาธรนั้นมีพระขรรค์อยู่ในมือก็จักผ่าท้องเราหนีไป จึงคายสมุควางไว้ตรงหน้าทันที.

               พระศาสดาผู้เป็นอภิสัมพุทธะ เมื่อจะทรงประกาศความเป็นไปนั้น
               จึงได้ตรัสคาถาที่ ๔ ว่า :-

               ทานพนั้นอันฤๅษีชี้แจงให้ฟังแล้ว ก็มีความสลดใจสะดุ้งกลัว จึงคายสมุคออกมาเปิดดู ได้เห็นภรรยาผู้ทัดทรงดอกไม้อันสะอาด ร่วมยินดีกับวิทยาธรชื่อว่าวายุบุตรในสมุคนั้น.


               บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อทฺทกฺขิ คือเปิดสมุคแล้วจึงได้เห็น.

               พอทานพเปิดสมุคขึ้นเท่านั้น วิทยาธรก็ร่ายวิชา ถือพระขรรค์เหาะไปในอากาศ. ทานพเห็นดังนั้นก็มีความยินดีต่อพระมหาสัตว์ จึงได้กล่าวคาถาที่เหลือ มีความสรรเสริญเป็นเบื้องต้นว่า :-
               เหตุข้อนี้ ท่านผู้ประพฤติตบะชั้นสูงเห็นดีแล้ว นรชนทั้งหลายเหล่าใดเป็นคนเลวทราม ตกอยู่ในอำนาจแห่งความชื่นชมยินดี นรชนทั้งหลายเหล่านั้นได้แก่ตัวเราเอง เพราะว่าภรรยาที่เรารักษาไว้ในท้อง เพียงดังชีวิต กลับมาประทุษร้ายเราไปชื่นชมยินดีกะบุรุษอื่น.
               เราบำรุงบำเรอภรรยานั้นทั้งกลางวันกลางคืนเหมือนดาบสผู้มีตบะอยู่ในป่าบำเรอบูชาไฟอันลุกโชนฉะนั้น นางยังก้าวล่วงธรรมประพฤติสิ่งที่ไม่เป็นธรรม เราไม่ควรเชยชิดภรรยาผู้ร่าเริงเช่นนี้.
               เรามักมั่นใจหญิงผู้ไม่มีความสงบ ไม่สำรวมว่าอยู่ในท่ามกลางสรีระของเรา และมั่นใจว่าเป็นภรรยาของเรา ดังนั้น นางจึงก้าวล่วงธรรม ประพฤติสิ่งที่ไม่เป็นธรรม เราไม่ควรเชยชิดภรรยาผู้ร่าเริงเช่นนี้.
               บัณฑิตจะพึงวางใจว่า หญิงนี้เรารักษาไว้ดีแล้วดังนี้อย่างไรได้ อุบายที่จะป้องกันรักษาหญิงผู้มีหลายใจไม่พึงมีโดยแท้ เพราะว่าหญิงเหล่านั้นมีอาการคล้ายกับเหวที่เรียกกันว่าบาดาล บุรุษผู้ประมาทในหญิงเหล่านั้น ย่อมถึงความพินาศทั้งนั้น.
               เพราะเหตุนั้นแหละ ชนเหล่าใดไม่เที่ยวคลุกคลีกับมาตุคาม ชนเหล่านั้นเป็นผู้มีความสุขไร้โศก ความประพฤติไม่คลุกคลีกับมาตุคามนี้ เป็นคุณนำความสุขมาให้ ผู้ปรารถนาความเกษมอันอุดม ไม่ควรเชยชิดด้วยมาตุคามทั้งหลาย.


               บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สุทิฏฺฐรูปุคฺคตปานุวตฺตินา ความว่า ข้าแต่พระฤๅษีผู้เจริญ เหตุอันนี้ ท่านผู้ประพฤติตบะชั้นสูงเห็นดีแล้ว. บทว่า หีนา คือเป็นคนต่ำ.
               บทว่า ยถา หเว ปาณริเวตฺถ รกฺขิตา ความว่า ภรรยานี้ที่เราดูแลรักษาไว้ในที่นี้คือภายในท้องนี้เพียงดังชีวิตของตน. สองบทว่า ทุฏฺฐา มยิ ความว่า บัดนี้ กลับมาทำกรรมของผู้ประทุษร้ายมิตร ประทุษร้ายเราไปชื่นชมยินดีกะบุรุษอื่น.
               บทว่า โชติริวา วเน วสํ ความว่า เราบำรุงคือบำเรอภรรยานั้นเหมือนฤๅษีผู้มีตบะอยู่ในป่าบำเรอไฟฉะนั้น. บทว่า สา ธมฺมมุกฺกมฺม ความว่า ภรรยานั้นยังก้าวล่วงคือล่วงเกินธรรม. บทว่า อกฺรียรูโป เท่ากับ อกตฺตพฺพรูโป แปลว่า ไม่ควรทำ.
               บทว่า สรีรมชฺฌมฺหิ ฐิตาติ มญฺญิหํ มยฺหํ อยนฺติ อสตํ อสญฺญตํ ความว่า เรามักมั่นใจหญิงนี้ผู้ไม่มีความสงบ คือผู้ประกอบด้วยธรรมของอสัตบุรุษผู้ไม่สำรวม คือผู้ทุศีลว่าอยู่ในท่ามกลางสรีระของเรา และมั่นใจว่าหญิงนี้เป็นภรรยาของเรา.
               บทว่า สุรกฺขิตมฺเมติ กถนฺนุ วิสลเส ความว่า บัณฑิตจะพึงวางใจอย่างไรได้ว่า หญิงนี้เรารักษาไว้ดีแล้ว แม้แต่คนเช่นเรารักษาภรรยาไว้ในท้องของตนแท้ๆ ยังไม่อาจรักษาไว้ได้.
               บทว่า ปาตาล ปปาตสนฺนิภา ความว่า ชื่อว่ามีอาการคล้ายกับเหว ที่เรียกกันว่าบาดาลในมหาสมุทร เพราะหญิงเหล่านั้นเป็นผู้ยากที่บุคคลจะให้เต็มด้วยความยินดีของชาวโลกได้.
               บทว่า เอตฺถปฺปมตฺโต ความว่า บุรุษผู้ประมาทในหญิงผู้ไร้คุณแบบนี้เหล่านั้นย่อมถึงความพินาศใหญ่.
               บทว่า ตสฺมา หิ ความว่า เพราะผู้ตกอยู่ในอำนาจของมาตุคามย่อมถึงความพินาศใหญ่ฉะนั้น ชนเหล่าใดไม่เที่ยวคลุกคลีกับมาตุคาม ชนเหล่านั้นย่อมเป็นผู้มีความสุข.
               บทว่า เอตํ สิวํ ความว่า ความประพฤติของบุคคลผู้ไม่คลุกคลี คือไม่เกี่ยวข้องกับมาตุคามนี้ เป็นความสุขคือเป็นความดี ได้แก่เป็นความเกษมอันอุดมอันบุคคลพึงปรารถนา ผู้ปรารถนาความเกษมอันอุดมนั้น ไม่ควรทำความเชยชิดสนิทสนมกับมาตุคามเลย.

               ก็แหละ ครั้นกล่าวดังนี้แล้ว ทานพได้หมอบลงแทบเท้าของพระมหาสัตว์ กล่าวสรรเสริญชื่นชมพระมหาสัตว์ว่า ข้าพเจ้าได้ชีวิตไว้เพราะอาศัยท่าน เพราะข้าพเจ้าไม่ถูกนางผู้มีธรรมลามกนี้ใช้ให้วิทยาธรฆ่า.
               แม้พระมหาสัตว์ ครั้นแสดงธรรมแก่ทานพนั้นแล้วกล่าวว่า ท่านอย่าได้ทำกรรมชั่วอะไรๆ แก่หญิงนี้ จงรับศีล ให้ทานพนั้นตั้งอยู่ในศีลห้า.
               ทานพคิดว่า แม้เราจะพิทักษ์รักษาด้วยท้อง ก็ยังไม่อาจรักษาหญิงนั้นไว้ได้ คนอื่นใครเล่าจะรักษาได้ จึงส่งนางนั้นไปแล้ว ตนเองก็เข้าป่าอันเป็นที่อยู่ของตน.

               พระศาสดา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว ได้ทรงประกาศสัจธรรม เวลาจบสัจจะ ภิกษุผู้กระสันได้ดำรงผู้ในโสดาปัตติผล.
               พระทศพลทรงประชุมชาดกว่า
               ดาบสผู้มีทิพยจักษุ ในครั้งนั้น คือ เราตถาคต ฉะนี้แล.


               จบ อรรถกถาสมุคคชาดกที่ ๑๐               
               -----------------------------------------------------               

.. อรรถกถา สมุคคชาดก ว่าด้วย เปรียบหญิงมีอาการคล้ายก้นเหว จบ.
อรรถาธิบายเล่มที่ 27 เริ่มข้อที่ 0 อรรถาธิบายเล่มที่ 27 เริ่มข้อที่ 1283 อรรถกถาอรรถาธิบาย
เล่มที่ 27 เริ่มข้อที่ 1292 อรรถาธิบายเล่มที่ 27 เริ่มข้อที่ 1301 อรรถาธิบายเล่มที่  27 เริ่มข้อที่ 2519
อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=27&A=5355&Z=5389
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=8026
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=8026
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก  ๖  กรกฎาคม  พ.ศ.  ๒๕๔๘
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :