ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ  พระวินัยปิฎก  พระสุตตันตปิฎก  พระอภิธรรมปิฎก  ค้นพระไตรปิฎก  ชาดก  หนังสือธรรมะ 
 
อ่านอรรถกถา 26 / 1อ่านอรรถกถา 26 / 165อรรถกถา เล่มที่ 26 ข้อ 166อ่านอรรถกถา 26 / 167อ่านอรรถกถา 26 / 474
อรรถกถา ขุททกนิกาย เถรคาถา เอกกนิบาต ตติยวรรค
๙. หาริตเถรคาถา

               อรรถกถาหาริตเถรคาถา               
               คาถาของท่านพระหาริตเถระ เริ่มต้นว่า สมุนฺนมยมตฺตานํ.
               เรื่องราวของท่านเป็นอย่างไร?
               ได้ยินว่า ท่านเป็นผู้มีอธิการอันกระทำไว้แล้วในพระพุทธเจ้าองค์ก่อนๆ เข้าไปสั่งสมกองการบุญกุศลอันเป็นอุปนิสัยแห่งพระนิพพานไว้ในภพนั้นๆ เห็นพระปัจเจกสัมพุทธเจ้านามว่าสุทัสสนะ ในกัปที่ ๓๑ แต่ภัทรกัปนี้ เป็นผู้มีจิตเลื่อมใสแล้ว กระทำการบูชาด้วยดอกอัญชันเขียว ท่องเที่ยวไปในสุคติภพอย่างเดียว ด้วยบุญกรรมนั้น บังเกิดในตระกูลพราหมณ์มหาศาล ในพระนครสาวัตถี ในพุทธุปบาทกาลนี้.
               ท่านได้มีนามว่า หาริตะ
               เมื่อเขาเจริญวัยแล้ว มารดาบิดาได้นำกุมารีผู้เป็นธิดาของพราหมณ์ซึ่งสมควรกันโดยตระกูลและรูปเป็นต้นมาให้. เขาเสวยโภคทรัพย์ร่วมกับกุมารีนั้น มองดูรูปสมบัติของตนและของนางแล้ว อันธรรมดาตักเตือนอยู่ ได้ความสลดใจว่า ขึ้นชื่อว่ารูปเช่นนี้จะถูกชราและมัจจุราชย่ำยีต่อกาลไม่นานเลย.
               โดยล่วงไปไม่กี่วันนัก งูเห่ากัดภรรยาของเขาจนถึงตาย เขาเกิดความสลดใจด้วยเหตุนั้นเกินประมาณ ไปสำนักของพระศาสดาแล้วฟังธรรม ตัดความผูกพันในเรือนได้แล้วออกบวช เมื่อท่านเรียนกรรมฐานอันสมควรแก่จริตอยู่ กรรมฐานก็ไม่สำเร็จ จิตไม่แล่นไปตรงทาง.
               ท่านเข้าไปสู่บ้านเพื่อบิณฑบาต เห็นช่างศรคนหนึ่งใส่ลูกศรเข้าในเครื่องทำการดัดให้ตรง ก็คิดว่า ช่างศรเหล่านี้ยังดัดลูกศรแม้ชื่อว่าหาเจตนามิได้ให้ตรง เหตุไรเราจึงไม่ทำจิต (ของตน) ให้ตรงเล่า ดังนี้แล้วกลับแค่นั้นเองนั่งปรารภวิปัสสนา ในที่พักกลางวัน.
               ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่งในอากาศเบื้องบนของท่าน เมื่อจะประทานโอวาท ได้ตรัสพระคาถาความว่า
                         ดูก่อนหาริตะ เธอจงยกตนของเธอขึ้นจากความ
                         เกียจคร้าน เหมือนช่างศรยกลูกศรขึ้นดัดฉะนั้น
                         เธอจงทำจิตให้ตรง แล้วทำลายอวิชชาเสีย ดังนี้.

               ก็อาจารย์บางพวกกล่าวว่า พระเถระนี้แหละ เมื่อจะสอนตนเหมือนสอนคนอื่น ได้กล่าว (คาถานี้) ไว้.
               บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า สมุนฺนมยํ ความว่า เมื่อจะยกตนขึ้นโดยชอบ. อธิบายว่า เมื่อยกตนจากความเกียจคร้านนั้น ไม่ให้ตกไปในฝ่ายโกสัชชะด้วยอำนาจแห่งสมาบัติ ประกอบให้บริบูรณ์ด้วยความเพียร.
               บทว่า อตฺตานํ ได้แก่ จิต.
               อีกอย่างหนึ่ง บทว่า สมุนฺนมยํ ความว่า ยกตนขึ้นจากธรรมที่เป็นฝ่ายโกสัชชะ. อักษรกระทำการเชื่อมบท.
               อธิบายว่า ถ้าจิตของเธอไม่ดำเนินไปตรงแนวกรรมฐาน เพราะความเป็นผู้มีความเพียรเลวไซร้ เธอจงยกจิตนั้นขึ้นโดยชอบด้วยสามารถแห่งการปรารภความเพียร คือกระทำไม่ให้ย่อหย่อน ไม่ให้มีปมด้อย.
               ความก็ว่า ดูก่อนหาริตะ เมื่อเธอทำอย่างนี้ ชื่อว่า (ยกตนขึ้นจากความเกียจคร้าน) เหมือนช่างศรยกลูกศรขึ้นดัดฉะนั้น เธอจงทำจิตให้ทรงแล้วทำลายอวิชชาเสีย เปรียบเหมือนช่างศร เมื่อจะดัดลูกศรที่คดและไม่ตรง แม้นิดหน่อยย่อมดัดให้ตรงเพื่อจะยิงได้ตรงเป้า ฉันใด เธอก็ฉันนั้นเมื่อจะดัดจิตที่หดหู่ เพราะตกไปในโกสัชชะ โดยไม่ได้รักษาไว้ จิตที่หดหู่ เพราะตกไปในอุทธัจจะ โดยที่ไม่ได้รักษาไว้ ต้องทำจิตให้ตรง โดยการถึงอัปปนา เป็นผู้มีจิตตั้งมั่นแล้ว ขวนขวายวิปัสสนา จงทำลายคือขจัดอวิชชา ด้วยมรรคญาณอันเลิศโดยพลัน. พระเถระฟังพระคาถานั้นแล้ว เจริญวิปัสสนา ได้เป็นพระอรหันต์โดยกาลไม่นานนัก.
               สมดังคาถาประพันธ์ที่ท่านกล่าวไว้ในอปทานว่า
               ในที่ไม่ไกลภูเขาหิมวันต์ มีภูเขาลูกหนึ่งชื่อว่าวสละ พระปัจเจกพุทธเจ้านามว่าสุทัสสนะ อยู่ที่ซอกเขา เราถือดอกไม้ที่เกิดในป่าหิมพานต์ เหาะขึ้นสู่อากาศ ณ ที่นั้น เราได้เห็นพระสัมพุทธะผู้ข้ามพ้นโอฆะ ไม่มีอาสวะ ครั้งนั้น เราถือเอาดอกอัญชันเขียวจบเหนือเศียรเกล้าแล้วบูชาพระสยัมภูพุทธเจ้าผู้แสวงหาประโยชน์อันยิ่งใหญ่ ในกัปที่ ๓๑ แต่ภัทรกัปนี้ เราได้เอาดอกไม้ใดบูชา ด้วยการบูชานั้น เราไม่รู้จักทุคติเลย นี้เป็นผลแห่งพุทธบูชา.
               เราเผากิเลสทั้งหลายแล้ว ฯลฯ คำสอนของพระพุทธเจ้า เราทำสำเร็จแล้วดังนี้.
               ก็พระเถระครั้นบรรลุพระอรหัตแล้ว แม้เมื่อพยากรณ์อรหัตผลก็ได้กล่าวคาถานั้นแหละ.

               จบอรรถกถาหาริตเถรคาถา               
               -----------------------------------------------------               

.. อรรถกถา ขุททกนิกาย เถรคาถา เอกกนิบาต ตติยวรรค ๙. หาริตเถรคาถา จบ.
อ่านอรรถกถา 26 / 1อ่านอรรถกถา 26 / 165อรรถกถา เล่มที่ 26 ข้อ 166อ่านอรรถกถา 26 / 167อ่านอรรถกถา 26 / 474
อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=26&A=5144&Z=5148
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=3029
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=3029
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก  ๒๓  มกราคม  พ.ศ.  ๒๕๕๐
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :