บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
บทว่า อโยนิโส ปญฺหํ กตฺตา โหติ ความว่า คนพาลย่อมทำสิ่งที่ไม่เป็นปัญหานั่นแลให้เป็นปัญหา เพราะคิดไม่ถูกวิธี เหมือนพระโลฬุทายีเถระ เมื่อถูกถามว่า อุทายี ที่ตั้งของอนุสติมีเท่าไรหนอแล ก็คิดว่าขันธ์ที่เคยอาศัยอยู่ในภพก่อนจักเป็นที่ตั้งของอนุสติ ดังนี้แล้ว ทำสิ่งที่ไม่เป็นปัญหาให้เป็นปัญหาฉะนั้น. บทว่า อโยนิโส ปญฺหํ วิสชฺเชตา โหติ ความว่า ก็คนพาลแม้เมื่อจะวิสัชนาปัญหาที่คิดได้อย่างนี้๑- ก็กลับวิสัชนาโดยไม่แยบคาย คล้ายพระเถระนั้นนั่นแล โดยนัยมีอาทิว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ย่อมระลึกถึงขันธ์ที่อาศัยอยู่ในภพก่อนได้มากมาย คือระลึกได้ชาติหนึ่งบ้าง คือย่อมกล่าวสิ่งที่ไม่เป็นปัญหานั่นแล ว่าเป็นปัญหา. ____________________________ ๑- ปาฐะว่า จินฺติตํ ปุน ฉบับพม่าเป็น เอวํ จินฺติตํ ปน แปลตามฉบับพม่า. ในบทว่า ปริมณฺฑเลหิ ปทพฺยญฺเนหิ นี้ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้ บทนั่นแล ชื่อว่าบทพยัญชนะ เพราะทำความหมายให้ปรากฏ บทพยัญชนะนั้นที่กล่าวทำอักษรให้บริบูรณ์ ไม่ให้เสียความหมายของพยัญชนะ ๑๐ อย่าง ชื่อว่าเป็นปริมณฑล (กลมกลืน). อธิบายว่า ด้วยบทพยัญชนะเห็นปานนี้. บทว่า สิลิฏฺเฐหิ ได้แก่ ที่ชื่อว่าสละสลวย เพราะมีบทอันสละสลวย. บทว่า อุปคเตหิ ได้แก่ เข้าถึงผลและเหตุ. บทว่า นาพฺภนุโมทิตา ความว่า คนพาลย่อมไม่อนุโมทนา คือไม่ยินดีปัญหาของบุคคลอื่นที่วิสัชนาโดยแยบคายอย่างนี้ คือที่วิสัชนาทำให้สมบูรณ์ด้วยอาการทุกอย่าง. เหมือนพระโลฬุทายีเถระไม่อนุโมทนาปัญหาของพระสารีบุตร ฉะนั้น. ____________________________ ๒- ปาฐะว่า นาพฺภนุโมทิตา เป็นบาลีเดิม แต่ในอรรถกถาเป็น นาภินุโมทติ. เหมือนอย่างที่ท่านกล่าวไว้ว่า๒- อาวุโสสารีบุตร ไม่ใช่ฐานะ ไม่ใช่โอกาสเลยที่พระอนาคามีนั้น ล่วงเลยความเป็นสหายของเหล่าเทพผู้มีกวฬิงการาหารเป็นภักษา เข้าถึงหมู่เทพที่เป็นมโนมยะหมู่ใดหมู่หนึ่งแล้ว จะพึงเข้าสัญญาเวทยิตนิโรธก็ได้ จะพึงออกจากสัญญาเวทยิตนิโรธก็ได้ ฐานะนี้ไม่มีเลย. ____________________________ ๒- องฺ.ปญฺจก. เล่ม ๒๒/ข้อ ๑๖๖ ในคำว่า โยนิโส ปญฺหํ กตฺตา เป็นต้น พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้ บัณฑิตคิดปัญหาโดยแยบคายแล้วย่อมวิสัชนาปัญหาโดยแยบคาย เหมือน บทว่า อพฺภานุโมทิตา โหติ ความว่า บัณฑิตย่อมอนุโมทนาโดยแยบคาย เหมือนพระตถาคตอนุโมทนาฉะนั้น. เป็นความจริง พระตถาคตเมื่อพระอานนทเถระวิสัชนาปัญหาแล้ว ก็ตรัสพระดำรัสมีอาทิว่า ดีแล้ว ดีแล้ว อานนท์ ถ้าอย่างนั้น อานนท์ เธอจงทรงจำที่ตั้งแห่งอนุสติที่ ๖ นี้ไว้เถิด อานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้มีสติก้าวไปข้างหน้า มีสติถอยหลังกลับ. จบอรรถกถาอโยนิโสสูตรที่ ๕ ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา อังคุตตรนิกาย ติกนิบาต ปฐมปัณณาสก์ พาลวรรคที่ ๑ ๕. อโยนิโสสูตร จบ. |