ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ  พระวินัยปิฎก  พระสุตตันตปิฎก  พระอภิธรรมปิฎก  ค้นพระไตรปิฎก  ชาดก  หนังสือธรรมะ 
 
อ่านอรรถกถา 16 / 1อ่านอรรถกถา 16 / 40อรรถกถา เล่มที่ 16 ข้อ 42อ่านอรรถกถา 16 / 45อ่านอรรถกถา 16 / 725
อรรถกถา สังยุตตนิกาย นิทานวรรค อภิสมัยสังยุตต์ อาหารวรรคที่ ๒
กัจจานโคตตสูตร

               อรรถกถากัจจานโคตตสูตรที่ ๕               
               พึงทราบวินิจฉัยในกัจจานโคตตสูตรที่ ๕ ดังต่อไปนี้.
               บทว่า สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาทิฏฐิ ความว่า เทวดาและมนุษย์ผู้เป็นบัณฑิตกล่าวความเห็นชอบใดๆ ท่านกัจจานะทูลถามย่อๆ ถึงความเห็นชอบนั้น ทั้งหมดเข้าด้วยบททั้งสอง.
               บทว่า ทฺวยนิสฺสิโต ได้แก่ อาศัยส่วนทั้งสอง.
               ทรงแสดงถึงมหาชนที่เหลือ ยกเว้นพระอริยบุคคลด้วยบทว่า เยภุยฺเยน นี้.
               บทว่า อตฺถิตํ ได้แก่ เที่ยง.
               บทว่า นตฺถิตญฺจ ได้แก่ ขาดสูญ.
               สังขารโลก ชื่อว่าโลก ความเกิดขึ้นแห่งสังขารโลกนั้น ชื่อว่าโลกสมุทัย.
               บทว่า สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต ความว่า มรรคปัญญาพร้อมวิปัสสนา ชื่อว่าสัมมัปปัญญา ความรู้ชอบ ผู้พิจารณาเห็นด้วยสัมมัปปัญญานั้น.
               บทว่า ยา โลเก นตฺถิตา ได้แก่ เมื่อเขาพิจารณาเห็นด้วยปัญญาในธรรมที่บังเกิดขึ้นในสังขารโลก อุจเฉททิฏฐิที่ว่าไม่มี จะพึงเกิดขึ้น ก็ย่อมไม่มี.
               บทว่า โลกนิโรธํ ได้แก่ ความแตกแห่งสังขารทั้งหลาย.
               บทว่า ยา โลเก อตฺถิตา ได้แก่ เมื่อเขาพิจารณาเห็นด้วยปัญญาในธรรมที่กำลังแตกในสังขารโลก สัสสตทิฏฐิที่ว่ามีอยู่ จะพึงเกิดขึ้น ก็ย่อมไม่มี.
               อีกอย่างหนึ่ง บทว่า โลกสมุทยํ ได้แก่ ปัจจยาการโดยอนุโลม.
               บทว่า โลกนิโรธํ ได้แก่ ปัจจยาการฝ่ายปฏิโลม.
               ก็เมื่อบุคคลแม้จะพิจารณาเห็น คือพิจารณาเห็นความไม่ขาดสูญแห่งธรรมที่อาศัยปัจจัยเกิดขึ้น เพราะความไม่ขาดสูญแห่งปัจจัยทั้งหลาย อุจเฉททิฏฐิที่ว่าไม่มี จะพึงเกิดขึ้น ย่อมไม่มี. เมื่อบุคคลพิจารณาเห็นความดับแห่งปัจจัย คือพิจารณาเห็นความดับแห่งธรรมที่อาศัยปัจจัยเกิดขึ้น เพราะปัจจัยดับ สัสสตทิฏฐิที่ว่ามีอยู่ จะพึงเกิดขึ้น ก็จะไม่มี.
               ความในข้อนี้มีดังกล่าวมานี้.
               ความผูกพันกันด้วยอุบาย อุปาทาน และอภินิเวส ชื่อว่า อุปายุปาทานาภินิเวสวินิพันโธ.
               ในบทเหล่านั้น บทว่า อุปาทาย๑- ได้แก่อุบายมี ๒ อย่าง คือ ตัณหาอุบาย และทิฏฐิอุบาย.
____________________________
๑- พม่าเป็น อุปย แปลว่า ความยึดถือ

               นัยแม้ในอุปาทาน เป็นต้นก็เหมือนกันนี้.
               ก็ตัณหาและทิฏฐิ ท่านเรียกว่า อุบาย เพราะเข้าถึง ืคือเข้าไปถึงธรรมอันเป็นไปในภูมิ ๓ โดยอาการเป็นต้นว่าเรา ว่าของเรา. อนึ่ง ท่านว่า อุปาทาน และอภินิเวส เพราะถือมั่นและยึดมั่นธรรมเหล่านั้น. ก็โลกนี้ ถูกตัณหาและทิฏฐิเหล่านั้นผูกพันไว้. เพราะเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวว่า อุปายุปาทานาภินิเวสวินิพนฺโธ.
               บทว่า ตญฺจายํ ได้แก่ก็พระอริยสาวกนี้เข้าไปยึดถืออุบายและอุปาทานนั้น.
               บทว่า เจตโส อธิฏฺฐานํ ได้แก่ เป็นที่ตั้งมั่นแห่งจิต.
               บทว่า อภินิเวสานุสยํ ได้แก่ อันเป็นอภินิเวสและอนุสัย. เพราะอกุศลจิตย่อมตั้งอยู่ในตัณหาและทิฏฐิ และตัณหาและทิฏฐิก็ตั้งมั่น และนอนเนื่องในอกุศลจิตนั้น เพราะเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวธรรมทั้งสองประการนั้นว่า เป็นที่ตั้งมั่นและเป็นที่ยึดมั่นและนอนเนื่องแห่งจิต.
               บทว่า น อุเปตี ได้แก่ ไม่เข้าถึง.
               บทว่า น อุปาทิยติ ได้แก่ ไม่ยึดถือ.
               บทว่า นาธิฏฺฐาติ ได้แก่ ไม่ตั้งมั่นว่า อะไรเป็นตัวตนของเรา.
               บทว่า ทุกฺขเมว ได้แก่เพียงอุปาทานขันธ์ ๕ เท่านั้น.
               บทว่า น กงฺขติ ได้แก่ ไม่ทำความสงสัยว่า ความทุกข์นั่นแลย่อมเกิดขึ้น ความทุกข์ย่อมดับไป. ขึ้นชื่อว่าสัตว์อื่นในโลกนี้ไม่มี.
               บทว่า น วิจิกิจฺฉติ ได้แก่ ไม่ให้ความลังเลใจเกิดขึ้น.
               บทว่า อปรปฺปจฺจยา ได้แก่ เพราะผู้อื่นไม่ทำให้บรรลุความรู้ประจักษ์เฉพาะตัวเท่านั้นของผู้นี้มีอยู่ในข้อนี้.
               ด้วยบทว่า เอตฺตาวตา โข กจฺจาน สมฺมาทิฏฺฐิ โหติ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถึงสัมมาทิฏฐิที่เจือปนกันว่า ความเห็นชอบเพียงเท่านี้มีอยู่ เพราะละสัตตสัญญาได้ด้วยอาการอย่างนี้.
               บทว่า อยเมโก อนฺโต ได้แก่ ที่สุดยอด ที่สุดทรามอันเดียวกันนี้ จัดเป็นสัสสตทิฏฐิ ความเห็นว่า เที่ยง อันที่หนึ่ง.
               บทว่า อยํ ทุติโย ได้แก่ที่สุดยอด ที่สุดทราม กล่าวคือทิฏฐิที่จะเกิดขึ้นว่า ทุกสิ่งทุกอย่างไม่มี นี้จัดเป็นอุจเฉททิฏฐิ ความเห็นว่า ขาดสูญ อันที่สอง.
               คำที่เหลือใช้ในข้อนี้ง่ายทั้งนั้นแล.

               จบอรรถกถากัจจานโคตตสูตรที่ ๕               
               -----------------------------------------------------               

.. อรรถกถา สังยุตตนิกาย นิทานวรรค อภิสมัยสังยุตต์ อาหารวรรคที่ ๒ กัจจานโคตตสูตร จบ.
อ่านอรรถกถา 16 / 1อ่านอรรถกถา 16 / 40อรรถกถา เล่มที่ 16 ข้อ 42อ่านอรรถกถา 16 / 45อ่านอรรถกถา 16 / 725
อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=16&A=385&Z=408
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=830
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=830
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก  ๒๙  กันยายน  พ.ศ.  ๒๕๔๙
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :